حمل و نقل ریلی چیست؟
حمل و نقل ریلی یکی از روش های حمل و نقل زمینی است که برای جابجایی بار و مسافر از خطوط راه آهن، قطار و ایستگاه های قطار استفاده می کند. حمل و نقل ریلی (railroad transportation) را می توان قسمتی از زنجیره لجستیکی حمل و نقل بار در سطح بین المللی دانست که منجر به رشد اقتصادی و بالا رفتن میزان ترانزیت می گردد. یکی از اصلی ترین مزیت های حمل و نقل ریلی امکان حمل بارهای بسیار سنگین و فله توسط ناوگان ریلی است که از عهده وسایل نقلیه دیگر خارج است. از دیگر مزایای این روش می توان به ایمنی بالا، امکان ارسال بار در هر وزن و اندازه، امکان ارسال بار به نقاط دور و امکان استفاده از این روش در حمل و نقل ترکیبی اشاره کرد.
حمل و نقل ریلی قسمتی از زنجیره لجستیکی حمل و نقل بار
تاریخچه حمل و نقل ریلی در جهان
جرج استیونسن که یک مهندس انگلیسی بود را می توان مخترع راه آهن دانست. البته پیش از او افراد دیگری نیز تلاش هایی برای احداث راه آهن کرده بودند، ولی جرج استیونسن 15 سال بر روی اختراع راه آهن وقت گذاشت. جرقه این فکر زمانی به ذهنش خطور کرد که سعی داشت راه حلی برای بیرون آوردن محموله های ذغال سنگ از درون معادن بیابد. افتتاح اولین راه آهن زیرزمینی دنیا را در سال 1863 میلادی در لندن ثبت کرده اند. همچنین اولین راه آهن متحرک دنیا نیز در شهر نیویورک و در سال 1868 میلادی شروع به کار کرده است.
تاریخچه حمل و نقل ریلی در ایران
حمل و نقل ریلی در ایران تاریخ پر فراز و نشیبی را طی کرده است. مسیرهای متعددی توسط پیمانکاران خارجی ریل گذاری شده که بسیاری از آن ها به دلیل نبود بودجه یا کارشکنی به پایان نرسیده اند. برخی نیز به دلایل سیاسی و مناقشات جنگ های جهانی، از چرخه خدمت رسانی خارج شده اند. از جمله این مسیرها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- راه آهن جلفا- تبریز
- راه آهن بوشهر- برازجان
- راه آهن میرجاوه- زاهدان
- راه آهن رشت- بندر انزلی
- محمودآباد – آمل
پس از تصویب لایحه احداث راه آهن در سال 1305، سرانجام در ۲۳ مهر ماه سال ۱۳۰۶ شمسی پروژه احداث راه آهن سراسری ایران به دست رضا شاه کلنگ خورد. این مسیر یک خط آهن سراسری بود و از شمال شرقی به جنوب غربی ایران می رسید. یک شرکت آمریکایی هم به عنوان پیمانکار راه اندازی خطوط ریلی راه آهن ایران انتخاب شده بود. در سال ۱۳۱۷ و پس از 11 سال، سرانجام راه آهن سراسری ایران که از بندر گز در جنوب دریای خزر آغاز و به بندر امام خمینی در سواحل خلیج فارس می رسید افتتاح شد. راه آهن سراسری ایران به عنوان طولانی ترین خط ریلی جهان در فهرست یونسکو ثبت شده و لقب راه آهن شمال جنوب ایران را به خود اختصاص داده است. پل ورسک نیز به عنوان نماد راه آهن سراسری ایران محسوب می شود که آن هم ثبت ملی و جهانی شده است.
پل ورسک نماد راه آهن سراسری کشور
جایگاه ایران در حمل و نقل ریلی جهان
کشور های آمریکا، چین، روسیه، هند و کانادا طولانی ترین خطوط راه آهن جهان را در اختیار دارند. ایران نیز از منظر زیر ساخت های ریلی در میان ۱۴۳ کشور جهان در جایگاه ۴۵ قرار گرفته است. تا پایان سال ۱۳۹۶ ایران دارای ۱۴۰۷۸ کیلومتر شبکه ریلی راه آهن استاندارد و ۹۶ کیلومتر خطوط آهن عریض در مسیر میرجاوه-زاهدان است؛ که بالاتر از کشورهای ترکیه، عربستان، یونان، مکزیک و برزیل می باشد. علاوه بر این ایران از لحاظ سهم خطوط ریلی شهری و پروژه های در حال ساخت، رتبه هفتم جهان را به خود اختصاص داده است. کشورهای چین با ۲۱۰۰ کیلومتر، آمریکا با ۱۲۱۵ کیلومتر، آلمان با ۹۱۹ کیلومتر، ژاپن با ۷۹۴ کیلومتر، کره جنوبی با ۷۷۰ کیلومتر و اسپانیا با ۶۶۰ کیلومتر خطوط ریلی شهری، رتبه های یک تا ششم را در این زمینه کسب کرده اند. ایران نیز 550 کیلومتر خطوط ریلی شهری دارد و همچنان نیز در این زمینه در حال پیشرفت است.
